Elî Herîrî / İslamiyet sonrası Kurmanci lehçesiyle yazan ilk şair

İslamiyet sonrası Kurmanci lehçesiyle yazan, ilk şair Şeyh Elî Heriri’dir.

Eli Heriri hakkında çok şey bilinmiyor. Onun hakkında bir çok belge Rus Aleksander Jaba tarafından bugüne kadar gelmiş. Jaba’nın dışındaki kaynaklar sözlüdür. Eli Heriri, kendi döneminde Şeyh Eli Heriri adı ile bilinir. 

Hicri 400 yılında doğmuştur. Bu da miladi takvime göre 1009-1010’lu tarihlere denk gelmektedir. Bazı rivayetler hicri 10. asırda yaşadığını belirtir. Celadet Alî Bedirhan 1425 yılında doğduğunu söyler. 

Eli Heriri, Herir köyünde dünyaya gelmiştir. Herir Köyünün Soran bölgesinde olduğunu belirten rivayetler vardır. Fakat Aleksander Jaba Herîr köyünün Şemdinan bölgesinde olduğunu söyler. Hakkari’ye bağlı olduğunu söyleyenler de vardır. 

İleriki dönemler neyi gösterir yapılacak araştırmalar daha kimleri çıkarır bilinmez ama şimdiki verilere göre, Kürt şairlerinin ilki Hamedanlı Baba Tahir’dir. Baba Tahir Hemedani Kürtçenin Lori lehçesi ile yazmıştır. Kurmanci lehçesini ilk kullanan da Şeyh Eli Heriri’dir. Şeyh Eli Heriri Kürt edebiyatının öncülerindendir. 

TÊT 

Dilê mehzûn kefaret bêt ke êm şeb taze mihman têt 

Be mizgînî beşaret bit ke mîhman canê canan têt 

Ke mîhman canê canane le ser cavê me mihmane 

Be mala cumleê xane ke şahê cumleê xan têt 

Were ey şahidê şêrîn ji eşqa te dil êxsîrin 

Be can menzilgehê mîrin telebkarî ke sultan têt 

Telebkarin dil araîm medîm yarin bû yî şaîm 

Le bejna 'er'erin daîm sîyeh mar lê be colan têt 

Sîyeh maran kire seyran le cotê şubhetê cîran 

Ku xas û 'am bibûn heyran le cîran 'enber efşan têt 

Du zulfên 'enber efşan in du le'lên şekeristanin 

'Eqîq û durr û mercan in le hewzan abê heywan têt 

'Ecêb bir ke mirarî tê le sedde qewsê tarî tê 

Sîyeh pencên xumarî tê ji mexmûran du eslan têt 

Ji mexmûran tu mexmûrî be cî hişt 'eqreba jûrî 

Tewafa beytê me'murî le burcan xûn be sîran têt 

'Eqarib hat û bê hed hat le wê burca zeberced hat 

Vebala qewsê eswed hat le tilbey mahî taban têt 

Le heyva kewçêrîn kamil ve ehlan ra nehiştin dil 

Û cumle da sefên sunbul le hinda vê gulîstan têt 

Gulîstana Xuda riste le çar etraf dilan xuste 

Binefş û nêrgiza mest e cinisrê le'l û reyhan têt 

Reyahîn sosin û werdin le Şêx Elîyê xerîb ferd in 

Weristê ehmer û zerdin herû sed car bi efxan têt 

Ji efxanan nemayim têr du'a goyê te ez bê vir 

Bebête şer du esleh dîr 'heta vî qasidî can tê 

Bebîne rû şemalînê were hindavî balînê 

Ji dest ahan û nalînê çe reng feryad ji esman têt 

Be feryad û be hewar e ji dest ahan min ew kare 

Me lazim bendeê jar e ji seyyidî çe ferman têt 

Seyyidî heq nezer vêra di îqlîman ilim gêra 

Qitara gewheran vêra ji nêv kana bedexşan têt

Elî Heriri